W zależności od czasu wystąpienia objawów wyróżnia się dwie postaci autyzmu. Jeśli symptomy wystąpią do pierwszego roku życia, mówi się o postaci wczesnej, a po pierwszym roku życia – o późnej. Stąd wynika fakt, że dziecko przychodzi na świat i rodzice mogą nie wiedzieć, że ich dziecko nie będzie rozwijać się prawidłowo.
Niestety, trudno jest określić symptomy autystycznego spektrum zaburzeń (ASD) występujących u dziecka w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie. Dostępne informacje uzyskane dzięki retrospektywnym opisom rodziców czy medycznych badań kontrolnych mają wiele niejasności. Próbę opisu deficytów występujących u małych dzieci z autyzmem podjęła Catherine Lord.
We wczesnym dzieciństwie rodzice mogą dostrzec, że ich dziecko nie poszukuje z nimi kontaktu, nie licząc sytuacji, w których potrzebuje pomocy. Dziecko wyraźnie ogranicza kontakt wzrokowy, ma ubogą ekspresję twarzy w interakcjach z dorosłymi. Również nie potrafi współdzielić pozytywnych emocji. Rozwój zabawy jest zaburzony – pojawia się sztywność, brak zabawy naprzemiennej i zabawy z udawaniem. Czasem mogą występować również inne objawy takie jak brak zainteresowania nowo poznanymi dziećmi i starszym rodzeństwem.
Objawy autyzmu
W okresie przedszkolnym objawy ASD są już bardziej widoczne. Jest to okres dynamicznego rozwoju umiejętności społecznych u dzieci zdrowych. Wtedy rodzice wyraźniej zauważają różnice pomiędzy swoją pociechą a jej rówieśnikami. Dziecko z ASD mniej interesuje się rówieśnikami i zabawą z nimi. Sama zabawa jest uboga, rutynowa, nie występuje zabawa „na niby”. Rozwój mowy jest zaburzony. Do tego często dochodzą problemy ze snem i hiperaktywność w ciągu dnia. Często dopiero wtedy, gdy dziecko pójdzie do przedszkola, rodzice zaczynają zauważać, że coś jest nie tak. Przy czym symptomy zaczynają być coraz bardziej dokuczliwe nie tylko dla dziecka, ale także dla jego rodziców.
Zazwyczaj to właśnie w okresie przedszkolnym dziecka, rodzice zaczynają szukać pomocy. W najnowszej, piątej rewizji klasyfikacji zaburzeń zdrowotnych i psychicznych (DSM-V), aby móc zdiagnozować zaburzenia ze spektrum autyzmu, muszą wystąpić jakościowe zaburzenia komunikacji i interakcji społecznych oraz ograniczone, powtarzające się wzory zachowania, zainteresowań lub aktywności.
Idea „spektrum autyzmu” pozwala umieścić poszczególne deficyty na swoistym kontinuum obejmującym objawy o różnej intensywności
Do objawów w zakresie jakościowych zaburzeń komunikacji i interakcji społecznych należą:
– deficyty w społeczno-emocjonalnej wzajemności (począwszy od np. nieprawidłowego prowadzenia obustronnej konwersacji, niewielkie dzielenie się emocjami, zainteresowaniami lub afektem; do braku inicjowania kontaktu);
– deficyty w obrębie komunikacji niewerbalnej (począwszy od np. braku proporcji pomiędzy komunikacją werbalną i pozawerbalną; zaburzenia kontaktu wzrokowego i mowy ciała lub deficyty w zakresie rozumienia i stosowaniu gestów; do całkowitego braku ekspresji twarzy i komunikacji niewerbalnej);
– deficyty w rozwijaniu, utrzymywaniu i rozumieniu relacji społecznych (począwszy np. od trudności w dostosowaniu adekwatnego zachowania do różnych kontekstów społecznych; trudności w nawiązywaniu przyjaźni; brak zabaw w udawanie, do całkowitego braku zainteresowania rówieśnikami.
Natomiast do ograniczonych, powtarzających się wzorów zachowania, zainteresowań i aktywności zalicza się:
– stereotypowe lub powtarzające się ruchy ciała, sposoby użytkowania przedmiotów lub stereotypowa mowa;
– bardzo ograniczone zainteresowania, które są nienaturalne w swojej intensywności lub zogniskowaniu;
– obniżona lub nadmierna reaktywność na wrażenia sensoryczne lub niezwykłe zainteresowanie sensorycznymi aspektami środowiska.
Co ważne, powyżej opisane symptomy muszą wywoływać istotne utrudnienie w obszarach codziennego funkcjonowania dziecka. Jeśli rodzic dostrzega u dziecka niepokojące go objawy, powinien poszukać pomocy u lekarza oraz w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Pisząc artykuł, korzystałam z:
Pisula E., Autyzm u dzieci. Diagnoza, klasyfikacja, etiologia, wyd. PWN, Warszawa 2000. American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, fifth edition, American Psychiatric Publishing, Washington DC 2013.
