Jak pomóc wcześniakowi?

Już od połowy XIX wieku wcześniactwo traktowane było jako ryzyko dla prawidłowego rozwoju dziecka. Wiedza na temat szkodliwości komplikacji perinatalnych dla mózgu dziecka oraz ich wpływu na rozwój i funkcjonowanie była poszerzana przez badaczy w XX wieku. Konsekwencją skupienia się na czynnikach ryzyka biologicznego było prognozowanie rozwoju dziecka wyłącznie na ich podstawie, z pominięciem szerszego kontekstu funkcjonowania.

W latach 70-tych zaczęto podkreślać, że odległe skutki wcześniactwa przewidzieć można jedynie, gdy uwzględnimy udział środowiska społecznego, w którym wychowuje się dziecko. Podejście to zakłada, że rozwój jest skutkiem nieustannych interakcji dziecka i doświadczeń, które umożliwia mu rodzina i kontekst społeczny. Dziecko aktywnie oddziałuje na swoje otoczenie, które również ma na nie wpływ. Kolejni badacze podkreślali, że rozwój dziecka odbywa się w kontekście relacji oraz poprzez relacje międzyludzki.

Paraliżujący strach

Przedwczesne narodziny mogą być źródłem psychicznej traumy. Dziecko umieszczone w wysoce stechnicyzowanym środowisku oddziału intensywnej opieki noworodkowej doświadcza bólu i stresu, wynikającego z wielu procedur medycznych, hałasu ostrego światła. W wyniku tych doświadczeń może reagować strachem na każdy dotyk, nawet rodziców. Relacje społeczne wcześniaka są zupełnie inne od doświadczeń noworodka donoszonego. Interakcje dziecka z otoczeniem podporządkowane są głównemu zadaniu pracy personelu, jakim jest ratowanie jego życia. Wpływa to na jakość relacji rodzic – dziecko oraz na samopoczucie dziecka.

Wcześniejsze zakończenie ciąży może przerwać proces przygotowywania się kobiety do przyjęcia roli matki. W ciąży bowiem kobieta ma czas, by nabrać przekonania, że jest w stanie właściwie opiekować się noworodkiem. Dla powstawania późniejszej relacji istotny jest także rozwój uczuć macierzyńskich i obrazu dziecka. Fantazje matki na ten temat są szczególnie intensywne między 4 a 7 miesiącem, potem tracą na wyrazistości, by matka mogła przyjąć dziecko bez zbyt sztywnych oczekiwań wobec niego. Przedwczesny poród może zatem wywołać niezgodność wyobrażeń matki na temat wyglądu i zachowania dziecka z rzeczywistością.

Relacje z rodzicami

Dodatkowo silne negatywne emocje, takie jak lęk, smutek, bezradność, poczucie winy czy krzywdy mogą ograniczać dostępność rodziców w interakcjach z dzieckiem i wrażliwość na komunikaty, które do nich wysyła. Te cechy ich zachowania są zaś istotne z punktu widzenia tworzącej się więzi emocjonalnej. Fakt ten nabiera szczególnego znaczenia, ponieważ zdezorganizowany wzorzec przywiązania może mieć wpływ na wystąpienie w przyszłości zaburzeń emocjonalnych u dziecka. W interakcji matek z dziećmi przedwcześnie urodzonymi mogą pojawić się jeszcze inne bariery. Trudność w pogodzeniu się z „utratą” wymarzonego zdrowego dziecka może sprawić, że matki będą koncentrowały się głównie na ruchowym usprawnianiu dzieci.

Wpływ wcześniactwa na rozwój dziecka dotyczy kilku wymiarów jego funkcjonowania. Niezwykle istotne w zapobieganiu zaburzeniom rozwoju dziecka jest zatem podjęcie działań, obejmujących nie tylko dziecko, lecz również jego rodzinę. Z badań bowiem wynika, że zaangażowanie rodziców w opiekę nad dzieckiem, podejmowanie z nim wczesnych kontaktów i przyjmowanie jego perspektywy może wspomóc rozwój dziecka oraz sprzyjać lepszemu jego funkcjonowaniu w pierwszych miesiącach życia.

W przygotowaniu artykułu posiłkowałam się: Kmita G., Wczesna interwencja psychologiczna wobec dzieci urodzonych przedwcześnie i ich rodzin w warunkach oddziału intensywnej opieki noworodkowej i patologii noworodka, [w:] Kmita G., Kaczkarek T. (red.), Wczesna interwencja, miejsce psychologa w opiece nad małym dzieckiem i jego rodziną. Wydawnictwo Emu. Warszawa 2004.