fbpx             

Najczęstsze zaburzenia w rozwoju mowy

Aby w pełni zrozumieć zagadnienie najczęstszych zaburzeń rozwoju mowy, konieczne jest poznanie takich pojęć, jak mowa oraz jej rozwój i zaburzenia.Wyjaśnie tych pojęć stanowi wstępną część artykułu. W drugiej części omówione zostały konkretne zaburzenia rozwoju mowy.

W Encyklopedii Języka Polskiego pod red. S. Urbańczyka autorzy przedstawiają „mowę” pod hasłem „język” jako system znaków służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności”. Prof. dr hab. Stanisław Grabias mową nazywa zespół czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek, poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretację innym użytkownikom życia społecznego. Stawia on znak równości pomiędzy mową a „zachowaniami językowymi”. Wyróżnia mowę wewnętrzną („tekst pomyślany”) i zewnętrzną („tekst zorganizowany w postać dźwiękową”).

Powstało wiele teorii mówiących o sposobach nabywania umiejętności językowych, jednak każda z nich dostrzega konieczność ich kształtowania. Stąd w ujęciu psycholingwistyki język dziecka rozpatruje się jako odrębny system, który jest indywidualnie tworzony przez konkretne dziecko w procesie rozwoju mowy. Jednocześnie jest to proces uniwersalny, gdyż niezależnie od kultury i wychowania, występują te same stadia rozwoju języka.

Ojciec polskiej logopedii Leon Kaczmarek wyróżnił następujące okresy rozwoju mowy:

  • melodii (0-1 rok życia),
  • wyrazu (1-2 rok życia),
  • zdania (2-3 rok życia),
  • swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia).

Podczas oceny rozwoju mowy twórcy klasyfikacji ICD-10, czyli Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, zalecają zwracanie uwagi na: ilość i jakość wymawianych dźwięków, formy realizacji głosek, wymowę głosek w różnych sąsiedztwach fonetycznych i pozycjach w wyrazie, zasób słownictwa czynnego i biernego, dobór i umiejętność stosowania słów zastępczych, budowę wypowiedzi, strukturę zdania i posługiwanie się formami gramatycznymi, rozumienie przez dziecko wypowiedzi innych osób, rozumienie mowy dziecka przez otoczenie.

Warto w tym miejscu rozróżnić zaburzenie od zakłócenia, gdyż zaburzenie „sugeruje patologiczny charakter obserwowanego zjawiska, natomiast pojęcie zakłócenia wskazuje, że zjawisko jest jedynie normalną odmianą rozwoju, wynikającą z indywidualnego tempa, rytmu i dynamiki rozwoju psychomotorycznego jednostki.

Tomasz Zaleski w „Diagnozie i terapii zaburzeń mowy” przedstawił ustalenia komisji Międzynarodowego Towarzystwa Logopedów i Foniatrów oraz Europejskiej Unii Foniatrów, dotyczących zaleceń, którymi warto się kierować podczas klasyfikowania zaburzeń mowy. Zaproponował, by wziąć pod uwagę specyficzne opóźnienia oraz zaburzenia rozwoju mowy. W takim rozumieniu opóźnienie rozwoju mowy (opóźnienie rozwoju mowy czynnej) spotykane w literaturze amerykańskiej pod hasłem specific language impairment (SLI) jest to opóźnienie rozwoju mowy, które zazwyczaj samoistnie ustępuje około 4-5 roku życia. Skutkiem tego mogą być opóźnienia w artykulacji czy kłopoty w nauce pisania i czytania.

Przy analizie problemu zaburzeń rozwoju mowy warto zwrócić uwagę na charakter i stopień opóźnienia, warunki rozwoju mowy, etiologię, objawy i rokowanie. Wartym poznania jest podział opóźnień na samoistne i niesamoistne.

Logopedyczna klasyfikacja Stanisława Grabiasa

1. Zaburzenia mowy związane z niewykształconymi sprawnościami percepcyjnymi: procedurą logopedyczną jest budowanie kompetencji językowej, komunikacyjnej i kulturowej (usprawnianie realizacyjne staje się procedurą wtórną). Do tej grupy zaliczamy: głuchotę i niedosłuch, alalię i jej wycofujące się stadium – dyslalię, oligofazję;

2. Zaburzenia mowy związane z brakiem lub niedowładem sprawności realizacyjnych (przy zdobytych kompetencjach): procedurą logopedyczną jest usprawnienie realizacji niektórych prozodycznych komponentów ciągu fonicznego:

a) zaburzenia realizacji fonemów (dysglosja),

b) zaburzenia realizacji ciągu fonicznego (mowa bezkrtaniowców, giełkot, jąkanie),

c) zaburzenia realizacji fonemów i ciągu fonicznego (anartria i dyzartria).

3. Zaburzenia mowy związane z rozpadem systemu komunikacyjnego: procedurą logopedyczną jest odbudowywanie wszystkich typów kompetencji i usprawnianie realizacji (afazja, schizofazja).

Najczęściej występujące zaburzenia rozwoju mowy

Najczęstszymi zaburzeniami są dyslalie i opóźnienia rozwoju mowy. „Dyslalia (z grec. dys – ‘zaburzenie’, lalia – ‘mowa’) to ogólne pojęcie stosowane przy określeniu różnych postaci wad wymowy. Etiopatogeneza nastręcza jednak kłopotów, gdyż nie ma jednomyślności czy każde zaburzenie w płaszczyźnie segmentalnej powinno być określone mianem dyslalia. Wady zaliczane do dyslalii są jednocześnie najczęściej spotykane w praktyce logopedycznej. Wśród nich wyróżniamy:

  • sygmatyzm (nieprawidłowa realizacja głosek detalizowanych),
  • rotacyzm (nieprawidłowa realizacja głoski r),
  • kappacyzm (nieprawidłowa realizacja głoski k),
  • gammacyzm (nieprawidłowa realizacja gloski g),
  • lambdacyzm (nieprawidłowa realizacja l),
  • betacyzm (nieprawidłowa realizacja głoski b)
  • mowę bezdźwięczną (zastępowanie głosek dźwięcznych ich bezdźwięcznymi odpowiednikami),
  • inne odchylenia od normalnej artykulacji.

 

Pisząc tekst, korzystałam z:
1. Encyklopedia języka polskiego, red. Urbańczyk S., 1991, Wrocław, Ossolineum.
2. Logopedia – pytania i odpowiedzi, red. Gałkowski T., Jastrzębowska G., 2003, Opole, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
3. Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, red. Gałkowski T., Tarkowski Z., Zaleski T., 1993, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
4. „Logopedia”, red. Stanisław Grabias, 2000, Lubelska Spółdz. Wydaw., t. 28
5. Nasze dziecko uczy się mowy, Karczmarek L., 1989, Lublin.
6. Z logopedią na ty podręczny słownik logopedyczny, Skorek E. M., 2002, Kraków.

About the Author :

Leave a Comment

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH