„Mama” i „tata” to najbardziej oczekiwane przez rodziców słowa dziecka. Do tego etapu prowadzi jednak długa i skomplikowana droga, nierozerwalnie związana z rozwojem motoryki malucha. Ruchy związane z wytwarzaniem dźwięków mowy występują w obrębie głowy, szyi i tułowia.
Noworodek znajduje się w pozycji leżącej. Jego duża, w proporcji do całego ciała, wciśnięta w pas barkowy główka nie ma szansy wykonać sprawnych ruchów. Maleństwo, ułożone przez dorosłego w pozycji na plecach lub na brzuszku nie wykona samodzielnego obrotu. Dziecko komunikuje się za pomocą krzyku i płaczu – w tym okresie zabarwionego nosowo, monotonnego, mało zróżnicowanego. To sygnał, który rodzic próbuje zidentyfikować i odgadnąć jego treść.
Gimnastyka buzi i języka
Od początku życia dziecka poza organizmem matki, niezwykle istotne znaczenie dla przyszłego rozwoju mowy mają ruchy warg, języka, żuchwy wykonywane przy ssaniu – najkorzystniej – piersi matki. Ćwiczą aparat artykulacyjny, wzmacniają mięsień okrężny warg, dostarczają bodźców do kształtowania prawidłowego rozwoju zgryzu, rozwijają motorykę języka, inne mięśnie twarzy.
Ułożenie ciała maleństwa na plecach sprzyja wydobywaniu się dźwięków gardłowych i krtaniowych. Język wypełnia niemal całą jamę ustną, mając przy tym ograniczoną zdolność ruchów.
Zmiana pozycji
Po trzecim miesiącu życia dziecko, przy pomocy dorosłego, podejmuje pierwsze krótkie próby siedzenia. Rozpoczyna się intensywny czas obniżania i uwalniania obręczy barkowej, wyciągania szyi, wzmacniania mięśni brzucha. Zmiany pozycji ciała, sprawniejsze ruchy, coraz większa aktywność klatki piersiowej i brzucha, dojrzalszy sposób oddychania piersiowo – brzusznego rozwijają zdolność do wymawiania dłuższych dźwięków, prowadzą do nasilenia głośności wokalizacji. Pojawia się gruchanie – głużenie, dźwięki guu, aguu, aku, ghy…
Dzięki coraz bardziej kontrolowanym ruchom mięśni szyi, tułowia, jamy brzusznej dziecko doskonali umiejętność siedzenia. Pojawiają się tym samym warunki, by tworzyć coraz więcej dźwięków oddalonych od gardła, realizowanych w przedniej części jamy ustnej. Zaznaczają się długie łańcuchy głosek i zróżnicowana intonacja głosu.
Główka zdecydowanie zmienia swoje proporcje w stosunku do całego ciała, a pojawianie się pierwszych zębów mlecznych i spożywanie pokarmów stałych wpływa na kolejne zmiany anatomiczne w obrębie twarzy dziecka. Podniebienie twarde wysklepia się, daje miejsce tym samym na swobodniejsze, precyzyjniejsze ruchy języka. Żuchwa porusza się z góry na dół, z przodu do tyłu, wykonuje ruchy obrotowe i boczne. Coraz większa ruchliwość narządu artykulacyjnego daje podstawę do wytwarzania coraz dokładniejszych dźwięków mowy.
W szóstym miesiącu życia siedzące dziecko mając nieograniczony ruch żuchwy powtarza łańcuchy sylabowe – gaworzy – wielokrotnie powtarza identyczne sylaby, nie mające jeszcze znaczenia – bababa, mamama, dadada.
Uczenie przez naśladowanie
Dziecko raczkujące wyraźnie artykułuje podwójne sylaby. Próbuje naśladować mowę dorosłych, wymawia zróżnicowane ciągi sylab – gaworzy zmiennie. Wzrost doświadczeń, rozwój poznawczy u dziecka raczkującego, a następnie zaczynającego chodzić to czas naśladowania znanych sylab, intonacji, pierwotnego „dialogu”, „kłócenie się” z dorosłym. W końcu, po pokonaniu długiej i ciężkiej drogi, około pierwszego roku życia zaczyna świadomie mówić – mama, tata.
