Jak powinna wyglądać właściwie skomponowana dieta dziecka?

Styl życia i właściwe odżywianie mają ogromny wpływ na długość i jakość naszego życia. Czas kiedy nasze zdrowie i życie jest programowane przypada na okres płodowy oraz pierwsze 3 lata życia. Właściwie skomponowana dieta połączona z systematyczną aktywnością fizyczną zapobiega szeregowi przewlekłych chorób jak nadciśnienie, otyłość, czy cukrzyca. Badania przeprowadzone w 2011r. przez Instytut Matki i Dziecka wykazały, że większość dzieci spożywa za mało warzyw, owoców i produktów mlecznych, a za dużo mięsa i wędlin. Stwierdzono również liczne złe nawyki i błędy żywieniowe oraz nieprawidłowy profil składników odżywczych w dietach dzieci.

 Małe dziecko cechuje ciekawość poznawcza i odnosi się ona także do jedzenia – dziecko ogląda jedzenie, dotyka je i smakuje. Jednak rozpoznawanie i zaakceptowanie nowego smaku nie zachodzi automatycznie. Mimo czasami początkowej złości i wypluwania jedzenia w odpowiedzi na nowe smaki warto konsekwentnie i cierpliwie zachęcać dziecko do próbowania, choćby symbolicznej łyżeczki, ponieważ czas między 13 a 36 miesiącem życia dziecka określa się jako krytyczny w rozwoju określonych preferencji i nawyków żywieniowych. Co najważniejsze wzory  zachowań/postaw utrwalone w tym czasie mają tendencję do przetrwania niezależnie od tego czy są korzystne czy nie.

We właściwym komponowaniu diety dla dziecka warto zwrócić uwagę na częstość posiłków, dobór produktów, wartość odżywczą i energetyczną oraz zachowania żywieniowe. Pomocne może się okazać zastosowanie zasady „4 U”. Dieta bowiem powinna być:

• Urozmaicona (dobór produktów),
• Uregulowana (częstość i pora posiłków),
• Umiarkowana (wielkość porcji)
• Unikanie (cukru, soli, substancji takich jak barwniki i konserwanty).

Dzieci powinny otrzymywać 4-5 posiłków w ciągu dnia: 3 podstawowe i 1-2 uzupełniające, w odstępach co 3-4 godzin, ale zdarza się, że młodsze dzieci wymagają niekiedy większej liczby posiłków o mniejszej objętości. Bo właściwie skomponowana dieta powinna być dostosowana indywidualnie do apetytu i potrzeb dziecka. Zapotrzebowanie energetyczne dla dziecka 13-36 miesięcy to około 83kcal na 1kg masy ciała.

Białko nie powinno stanowić mniej niż 1g/1kg masy ciała i więcej niż 15% energii w ogólnej puli energetycznej. Tłuszcz powinien dostarczać 30-40% całkowitej energii. Dobrze by był to dobrej jakości tłuszcz bogaty w długołańcuchowe i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Węglowodany powinny stanowić 55-60% całodziennej puli energetycznej. Należy jednak ograniczać cukry stosowane do produkcji żywności i potraw do <10%, a cukry proste jak najczęściej zastępować złożonymi, w które bogate są na przykład: kasze, makarony i produkty z mąki z pełnego przemiału oraz pełnoziarniste pieczywo. Z kolei głównym płynem podawanym dziecku do picia powinna być dobrej jakości woda, nie zaś słodzone i gazowane napoje.

Do właściwego skomponowania diety dziecka po 1 roku życia może posłużyć modelowy talerz żywieniowy. W obrazowy sposób przedstawia on udział grup produktów w diecie dziecka w ilościach porcji. I tak: warzywa stanowią 5 porcji, produkty zbożowe 5 porcji, owoce 4 porcje, produkty białkowe 4-5 porcji (mleko i przetwory mleczne 3 porcje, mięso/drób/ryby/jaja 1-2 porcje), tłuszcze 1-2 porcje. Nie zapominajmy o wspomnianej już wodzie w ilościach optymalnych około 1300 ml na dobę! Dla niemowląt woda powinna być niskosodowa (<20 mg / 1 l) i niskozmineralizowana (<500 mg / 1 l), da dzieci starszych mineralizacja może być wyższa (<1000 mg / 1 l). A soki owocowe i warzywne choć są źródłem wielu ważnych składników pokarmowych to nie powinno się podawać dziecku więcej niż 1 porcję (1/2 szklanki) soku dziennie.

 Przełożenie modelowego talerza żywieniowego na 5 posiłków dziennie przedstawia się następująco:

1. Śniadanie (produkty białkowe 2 porcje, produkty zbożowe 1 porcja, warzywa 1 porcja, owoce 1 porcja)
2. Drugie śniadanie (produkty białkowe 1 porcja, produkty zbożowe 1 porcja, warzywa lub owoce 1 porcja)
3. Obiad (produkty białkowe 1 porcja, produkty zbożowe 1 porcja, warzywa 2 porcja, owoce 1 porcja)
4. Podwieczorek (produkty zbożowe lub białkowe 1 porcja, warzywa lub owoce 1 porcja)
5. Kolacja (produkty białkowe 1 porcja, produkty zbożowe 1 porcja, warzywa lub owoce 1 porcja)

Wszędzie rozpisujemy się o porcjach, ale ile to jest ta 1 porcja? Poniżej kilka przykładów wielkości porcji ze wszystkich grup produktów:

• produkty białkowe: mleko i przetwory mleczne (1 szklanka mleka lub 1/2 szklanki jogurtu, kefiru lub maślanki i 2 łyżeczki twarogu lub 1 plasterek żółtego sera) oraz mięso, drób, ryby, jaja (cienki plaster pieczonego schabu lub ryby lub pół piersi kurczaka lub 1/2 jajka lub plasterek chudej wędliny)
• produkty zbożowe (1/2 bułki lub kromka chleba lub 1/2 szklanki płatków zbożowych lub 2-3 łyżki kaszy, ryżu makaronu lub 1 naleśnik, placuszek)
• warzywa: żółte (5 fasolek szparagowych lub 2 łyżki kukurydzy), pomarańczowe (2 łyżki startej marchewki, gotowanej dyni), białe (1 ziemniak lub 1/2 szklanki kwaszonej kapusty lub szklanka gotowanego kalafiora), czerwone (1 mały pomidor lub 1/2 małej papryki)
• owoce: żółto-pomarańczowe i białe (jabłko lub gruszka lub 3 morele lub mała brzoskwinia lub 1/2 banana), fioletowo-purpurowe (1/2 szklanki porzeczek. jagód), czerwone (1/2 szklanki malin), sok (1/2 szklanki ze świeżych owoców)
• tłuszcze (1 łyżeczka oliwy z oliwek, oleju rzepakowego lub 1 łyżeczka masła)

Co z najmłodszymi dziećmi karmionymi piersią?

Otóż wyłączne karmienie piersią jest optymalną metodą żywienia do około 6 miesiąca życia. W 2 półroczu liczba karmień ulega ograniczeniu, a między 6-9 miesiącem dzieci nabywają umiejętność gryzienia, żucia i sprawności manualnej. Wtedy to mleko matki pokrywa zapotrzebowanie energetyczne w 70%, a między 9-11 miesiącem tylko w około 55%. Wprowadzenie w tym czasie żywności uzupełniającej zwiększa wartość odżywczą i energetyczną diety. Dla wieku 6-8 miesięcy korzystnie będzie wprowadzić 2-3 posiłków uzupełniających, w 9-24 miesiącu życia może ich już być 3-4 z dodatkowymi przekąskami (1-2 dziennie w około 1r.ż.). Mogą to być miękkie kawałki owoców, chleba, przygotowanego w domu ciasta. Optymalnie byłoby gdyby częściowe karmienie piersią było kontynuowane do co najmniej 12 miesiąca życia dziecka (nie ustalono górnej granicy wieku).

Poniżej kilka najczęściej popełnianych błędów w żywieniu dzieci:

• zła organizacja (za dużo posiłków, podjadanie)
• podtrzymywanie karmień nocnych po 12 miesiącu życia
• karmienie butelką ze smoczkiem po 18-24 miesiącem życia
• małe urozmaicenie diety
• niewłaściwa konsystencja posiłków (zbyt rozdrobnione)
• niewłaściwa wielkość porcji w stosunku do wieku i potrzeb dziecka
• nadmierna ilość soli
• nadmierna ilość cukru