Rodzice często zwracają się do logopedów z wątpliwościami dotyczącymi płynności mowy ich dziecka. Czasem trudno im jest odróżnić rozwojową niepłynność mówienia (która zanika wraz z rozwojem mowy i sprawności językowej dziecka) od jąkania wczesnodziecięcego. Jąkanie w każdym przypadku jest inne, jednak pewne cechy, które charakteryzują to zaburzenie, są niezmienne.
Czym jest jąkanie?
- objawy niepłynności, tj. powtarzanie sylab i/lub słów, przedłużanie głosek, blokowanie dźwięków, wtrącenia (yyy,eeee), pauzy, wracanie do początku lub danego fragmentu wypowiedzi, wtrącanie do wypowiedzi słów niepotrzebnych i bez znaczenia;
- współruchy w obrębie twarzy lub ciała, np. mruganie okiem, kiwanie się, tupanie nogami, stukanie palcami;
- zakłócenia oddychania podczas wypowiadania się;
- wzmożone napięcie mięśniowe podczas wypowiadania się;
- lęk przed wypowiadaniem się.
Należy też pamiętać, że jąkanie jest zjawiskiem sytuacyjnym i czasowo zmiennym. Objawy jąkania nie są stałe: pojawiają się i znikają.
Czym jest rozwojowa niepłynność mówienia?
W pewnym wieku objawy niepłynności wymienione powyżej są zjawiskiem naturalnym, wynikającym z rozwoju mowy i sprawności językowych. Pierwsze objawy niepłynności można zaobserwować między drugim a trzecim rokiem życia., gdy dziecko od etapu wyrazu przechodzi do etapu zdania oraz od wypowiedzi prostych do złożonych. Niepłynność mówienia, która pojawia się w tym okresie, jest wykładnikiem trudności w opanowaniu złożonych struktur językowych i może wynikać z pewnych trudności w rozwoju mowy.
Wiąże się to także z szybkim wzbogacaniem słownika u dzieci rozwijających mowę w normie oraz dynamicznym rozwojem myślenia konkretnego, znacznie wyprzedzającym proces rozwoju języka, mimo ich wzajemnej zależności. W późniejszym okresie (u dzieci cztero- i pięcioletnich) niepłynność może wynikać ze zbyt szybkiego tempa wypowiedzi w stosunku do umiejętności językowych. Jednak należy zaznaczyć, że objawom niepłynności związanym z rozwojem mowy i języka nie powinien towarzyszyć lęk przed wypowiadaniem się, współruchy, czy zwiększone napięcie mięśniowe podczas mówienia.
Nie powinny one też być nasilone na tyle, aby uniemożliwiać dziecku swobodne posługiwanie się mową, a ich częstotliwość powinna skracać się wraz z nabywaniem i doskonaleniem przez dziecko sprawności językowych (nabywaniem nowego słownictwa, posługiwaniem się coraz bardziej złożonymi strukturami zdaniowymi, itp.). Rozwojowa niepłynność mówienia to najczęściej niepłynność wynikająca z problemów w sprawnym łączeniu wyrazów w zdania i zdań w dłuższe wypowiedzi.
Kiedy możemy podejrzewać, że nasze dziecko się jąka?
- jeśli u dziecka obserwujemy wzmożone napięcie mięśniowe i problemy z gospodarowaniem oddechem podczas wypowiadania się, lęk przed mówieniem, unikanie mówienia, wykręcanie się od rozmów, współruchy w obrębie ciała podczas wypowiadania się, świadomość dziecka jego problemów z mową,
- jeśli w rodzinie występowały przypadki jąkania,
- jeśli objawy niepłynności utrzymują się dłuższy czas (dłużej niż 6 miesięcy) i/lub objawy znacznie się nasilają,
- jeśli objawy niepłynności pojawiły się nagle i są znaczne (utrudniają dziecku mówienie),
- jeśli objawy występują w każdym miejscu wypowiedzi dziecka (rozwojową niepłynność charakteryzuje najczęściej występowanie objawów niepłynności na początku wypowiedzi lub na przechodzeniu od jednego jej członu do kolejnego),
- jeśli osoby z najbliższego otoczenia dziecka zaniepokojone są jego mową z powodu występujących objawów niepłynności.
Kiedy skorzystać z pomocy logopedy?
Z konsultacji z logopedą należy skorzystać zawsze, gdy rodzice niepokoją się stanem mowy dziecka. Logopeda przeprowadzi dokładny wywiad, pomoże ustalić, jakie czynniki miały wpływ na pojawienie się objawów niepłynności i czy niepłynność jest jąkaniem lub predysponuje do jąkania. W każdym przypadku logopeda doradzi też, jak postępować i co zmodyfikować w środowisku dziecka, aby pośrednio oddziaływać na rozwój niepłynności.
