Przy doborze odpowiedniego obuwia dla dziecka należy uwzględnić anatomię, biomechanikę oraz funkcje stopy. Zbudowana jest ona z 26 kości podzielonych na stęp, śródstopie oraz paliczki (kości palców stopy). Kości te tworzą liczne stawy, których stabilność jest utrzymywana dzięki obecności więzadeł, torebek stawowych oraz mięśni. Aby stopa mogła rosnąć w prawidłowy sposób, buty dziecka muszą spełniać konkretne wymogi, być wygodne i nie szkodzić nauce chodzenia.
W przypadku prawidłowej budowy anatomicznej oraz poprawnego działania układu mięśniowo-nerwowego, w każdym ze stawów stopy zachodzi określony ruch w uwarunkowanym dla niego zakresie. Dzięki temu możliwe jest prawidłowe spełnianie wszystkich funkcji stopy, takich jak: prawidłowy chód z odpowiednią propulsją, czyli przetoczeniem stopy, amortyzacja sił działających od podłoża, obniżenie środka ciężkości w trakcie chodu, co zmniejsza wydatek energetyczny związany z utrzymaniem pozycji stojącej oraz sił działających na pozostałe stawy.
U zdrowych dzieci w wieku przedszkolnym coraz częściej można zaobserwować wady stóp. Do najczęściej spotykanych zaliczamy:
- stopę płaską (płaskostopie), w której dochodzi do obniżenia łuku (sklepienia) podłużnego stopy oraz ustawieniu w nawróceniu (ruch nawrócenia polega na uniesieniu brzegu bocznego stopy) kości w obrębie stępu,
- stopę płasko-koślawą, w której dodatkowo oprócz płaskostopia zauważalne jest skręcenie na zewnątrz kości piętowej oraz oparcie stopy wzdłuż łuku przyśrodkowego,
- stopę wydrążoną, czyli o uniesionym łuku podłużnym stopy, za czym idzie skrócenie odległości między guzem piętowym, a kośćmi śródstopia.
Wady stóp mogą być spowodowane wieloma czynnikami, jak np. asymetria ciała, nieprawidłowe napięcie mięśniowe, zaburzona biomechanika, brak aktywności fizycznej, otyłość.
Dobór prawidłowego obuwia jest ważny zarówno w przypadku prawidłowo ukształtowanej stopy, jak i występowania jej wad. Żeby buty spełniały swoją rolę i umożliwiały stopie wykonywanie prawidłowo funkcji, muszą posiadać pewne cechy:
- obuwie powinno posiadać elastyczną podeszwę – dzięki temu możliwe będzie zgięcie w stawach śródstępno-paliczkowych, a co za tym idzie wykonanie prawidłowej propulsji i tworzenie się łuków podłużnych stóp,
- zapiętek butów powinien być sztywny oraz obejmować całą kość piętową – budowa taka zapewnia ustabilizowanie kości piętowej w pozycji pośredniej, co jest szczególnie ważne w przypadku stóp płasko-koślawych,
- buty nie powinny ograniczać ruchomość w stawie skokowym – buty mogą być wysokie, jednak wiązanie nie może ograniczać ruchów zgięcia (stanie na palcach) oraz wyprostu (stanie na pięcie); wprowadzając ograniczenie poprzez np. stosowanie wysokich i sztywnych butów ortopedycznych, powoduje osłabienie siły oraz wzrost napięcia w obrębie tylnej taśmy podudzia (ścięgna Achillesa oraz mięśnia trójgłowego łydki).
W pozycji pionowej stopa człowieka (w tym dziecka od ukończenia około 3. roku życia) powinna być obciążona w 3 punktach – głowa 1 i 5 kości śródstopia oraz guz piętowy. Obciążenie to występuje również po założeniu butów. Przetoczenie stopy w chodzie odbywa się wtedy od guza piętowego, wzdłuż łuku bocznego stopy, poprzez głowy kości śródstopia do palucha. Noszenie za sztywnej podeszwy uniemożliwia prawidłowe przetoczenie, co w konsekwencji osłabia mięśnie krótkie stóp powodując płaskostopie i/lub koślawość palucha.
Kość piętowa ustawiona w pozycji pośredniej umożliwia utrzymanie poprawnej długości mięśni i ich siły. Zbyt miękki zapiętek lub jego brak umożliwi wprowadzenie ruchów pięty. W przypadku nawet najmniejszych nieprawidłowości w obrębie innych stawów lub układu mięśniowo-nerwowego spowoduje ustawienie jej w pozycji koślawej (skręconej na zewnątrz) lub szpotawej (skręconej do wewnątrz).
Kształtowanie stóp odbywa się od momentu pierwszych prób pionizacji i trwa do około 3. roku życia. W tym okresie fizjologiczne jest występowanie płaskostopia oraz obecności poduszeczki tłuszczowej wzdłuż łuku przyśrodkowego. Dziecko w trakcie rozwoju powinno możliwie długo poruszać się na boso lub w skarpetach antypoślizgowych. Dzięki temu dostarcza bezpośrednich informacji receptorom znajdującym się w stawach, mięśniach oraz skórze stóp.
Ograniczając doświadczenia czuciowe poprzez zbyt szybkie wprowadzenie obuwia lub jego nieprawidłowy dobór, zwiększamy prawdopodobieństwo wystąpienia w późniejszym etapie życia wad. U niektórych dzieci (szczególnie pod uwagę należy wziąć te z nieprawidłowym napięciem mięśniowym oraz nieprawidłowościami w obrębie układu mięśniowo- szkieletowego) wprowadzenie odpowiednio dobranego obuwia powinno odbywać się od najmłodszych lat.
W przypadku nieprawidłowo ukształtowanej stopy najpierw należy się zastanowić, czy jej ustawienie stanowi podstawowy problemem, czy może jest konsekwencją zaburzeń w obrębie innej części ciała, np. skrzywienia kręgosłupa, koślawości kolan. Każdy przypadek jest indywidualny, dlatego konsultacja z fizjoterapeutą pomoże w podjęciu decyzji o wprowadzeniu innego rodzaju obuwia bądź wprowadzeniu dodatkowych pomocy typu wkładki, ortozy lub kinesiotepingu.
